काठमाडौं । विश्वका विभिन्न स्थानहरूमा केही विशेष क्षेत्रमा मानिसहरू १०० वर्षभन्दा बढी बाँच्ने गरेको दाबीलाई ‘ब्लु जोन’ भनिन्छ ।

जापानको ओकिनावा, भूमध्यसागरको सार्डिनिया टापुजस्ता यी सात क्षेत्रहरूको जीवनशैलीको अध्ययनले कयौं पुस्तक, डकुमेन्ट्री र सामाजिक सञ्जालमा ‘वेलनेस कोच’हरूले प्रचुर मात्रामा सामग्री सिर्जना गरेका छन् । तर, के साँच्चै यी क्षेत्रका मानिसहरू दीर्घायुको विशेष सूत्र बोकिरहेका छन् ?हालै अष्ट्रेलियाली अनुसन्धानकर्ता डा. शाउल न्युम्यानले यसको गहिरो अध्ययन गर्दै एउटा महत्वपूर्ण तथ्य उजागर गरेका छन्  । जसले दीर्घायुको भ्रमलाई चुनौती दिएको छ । उनले पत्ता लगाएका छन् कि यी क्षेत्रहरूको दीर्घायुको एउटा मुख्य कारण त्रुटिपूर्ण रेकर्ड–राख्ने प्रणाली हो ।डा. न्युम्यानले संसारभर ११० वर्षभन्दा माथि उमेर दाबी गर्ने ८० प्रतिशत मानिसको विवरण खोजे, तर तीमध्ये धेरैसँग जन्म प्रमाणपत्र नै नभएको पत्ता लगाउनुभयो । जापान सरकारले गरेको एक समीक्षा अध्ययनले पनि १०० वर्षभन्दा माथिका ८२ प्रतिशत मानिसहरू वास्तवमा मृत भइसकेका वा सम्पर्कविहीन रहेको देखाएको छ । यसले दीर्घायुको वास्तविकतालाई प्रश्न उठाउँछ ।

ओकिनावाका मानिसहरूको आहारबारे गरिएका केही मिथकहरूलाई समेत उहाँले खारेज गर्नुभयो । जापान सरकारको पोषण सर्वेक्षण अनुसार ओकिनावाका मानिसहरूले उच्च मात्रामा स्पाम (प्रोसेस्ड मासु) र केएफसीको सेवन गर्छन् । उनीहरूको सब्जी तथा मिष्ठान्न खानपानको स्तर देशको औसतभन्दा तल छ, र उनीहरूले प्रतिवर्ष ४१ किलो मासु उपभोग गर्छन् । यस अध्ययनले उनीहरूको खानपानलाई ‘स्वास्थ्यप्रद’ भनेर प्रस्तुत गरिएको मिथकलाई पनि तोड्न खोजेको छ ।यो तथ्यले यसो भन्छ कि ‘ब्लु जोन’ भनेर चिनाइएका स्थानहरूका आहारका मात्राहरूसँग दीर्घायुको सम्बन्ध छैन । बरु दीर्घायुमा असर पार्ने मुख्य कुरा भनेको वातावरणीय कारकहरू हुन् । उदाहरणका लागि, शुद्ध खानेपानीको उपलब्धता, राम्रो ढल व्यवस्थापन, स्वास्थ्य प्रणालीमा समान पहुँच, शान्त समाज र अर्थिक समानता जस्ता कुराहरू दीर्घायुको प्रमुख कारक हुन् । यी कारकहरू मुख्य रूपमा सरकारका नीति तथा समाजमा सम्पत्ति वितरणसँग सम्बन्धित हुन्छन्, जुन व्यक्तिगत प्रयासभन्दा बाहिरको कुरा हो ।

जर्ज इन्स्टिच्युट फर ग्लोबल हेल्थ अष्ट्रेलियाका कार्यकारी निर्देशक ब्रुस नील्सका अनुसार, शारीरिक गतिबिधिलाई जीवनशैलीमा समावेश गर्नु, हरिया पातदार तरकारीको उपभोग गर्नु जस्ता सल्लाहहरू सही हुन् । तर, ‘ब्लु जोन’ जीवनशैलीको अनुकरण गर्दै नियमित मदिरा सेवनलाई पनि स्वास्थ्यप्रद भनेर प्रचार गर्नु गलत हो, किनकि मदिरा कुनै पनि हृदय स्वस्थ आहारको हिस्सा होइन ।प्रमाणित आहार विज्ञ डा. डेजी कोयलका अनुसार, दीर्घायुको लागि कुनै विशेष सूत्र छैन । तर, स्वस्थ आहार, शारीरिक तौलको सन्तुलन, धुम्रपान नगर्ने, नियमित व्यायाम गर्ने र मदिरा सीमित मात्रामा सेवन गर्ने जस्ता तत्वहरूले दीर्घायुमा सकारात्मक भूमिका खेल्न सक्छन् । साथै, तनाव व्यवस्थापन, पर्याप्त निद्रा, स्वस्थ सम्बन्धहरू निर्माण गर्ने र जोखिमपूर्ण गतिविधिहरूबाट टाढा रहनु पनि महत्त्वपूर्ण छन् ।उमेरसँगै रोगको सम्भावना बढ्छ, तर त्यो स्वास्थ्य जीवन बाँच्न नसक्ने कुरा होइन । सिड्नी विश्वविद्यालयका स्वस्थ बुढ्यौलीका प्राध्यापक युन–ही जेउनले ग्रामीण तथा दुर्गम क्षेत्रमा बसोबास गर्ने वृद्ध मानिसहरूलाई अध्ययन गर्दै सामाजिक सम्बन्धको दीर्घायुमा महत्वपूर्ण भूमिका रहेको बताउनुभएको छ । उहाँका अनुसार, केही नजिकका मानिसहरूसँगको सम्बन्ध र नियमित सम्पर्कले मानिसहरूको दीर्घायु र जीवनको गुणस्तरमा ठूलो असर पार्न सक्छ ।ब्लु जोनहरूबारेका मिथकहरू वास्तविकतामा आधारित नभए पनि, दीर्घायुको लागि केही आधारभूत जीवनशैलीका परिवर्तनहरूले योगदान पुर्याउन सक्छन् । तर, दीर्घायुको मुख्य सूत्र व्यक्तिगत प्रयासभन्दा बढी समाज र सरकारले उपलब्ध गराएका अवसरहरूमा निर्भर रहन्छ । दीर्घ जीवन जिउन खोज्नेभन्दा गुणस्तरीय जीवन जिउनमा ध्यान दिनु महत्त्वपूर्ण छ ।